توریسم سلامت (Health Tourism) فراهم نمودن تسهیلات و خدمات پزشکی مقرون به صرفه است که در تعامل با صنعت توریسم برای بیمارانی که برای اعمال جراحی و یا درمان‌های دیگر به سایر کشورها سفر می‌کنند، انجام می‌شود. این خدمات می‌تواند به صورت عمومی و یا خصوصی عرضه شوند.
در واقع توریسم سلامت نوعی از مسافرت است که علاوه بر تفریح، فراغت و آسایش، سلامت و مراقبت‌های پزشکی را نیز به‌همراه دارد. در حال حاضر این صنعت به سرعت در حال تبدیل شدن به صنعتی جهانی است.
شعار توریسم سلامت در دنیا:
امکانات، در حد کشورهای جهان اول
قیمت‌ها، در حد کشورهای جهان سوم
زمینه‌های ارائه خدمات پزشکی در دنیا:
| ردیف | نام فارسی | معادل انگلیسی |
|---|---|---|
| 1 | آب گرم‌های درمانی | Hydrotherapy |
| 2 | برنامه‌های مدیریت وزن | Weight Management Programs |
| 3 | عمل جراحی آرایشی و پلاستیکی | Cosmetic and Plastic Surgery |
| 4 | عمل جراحی جایگزینی مفاضل | Joints Replacement Surgery |
| 5 | عمل جراحی بای-پس شریان قلب | Coronary Artery Bypass Surgery |
| 6 | پیوند اعضا | Organ Transplantation |
| 7 | چشم پزشکی | Ophthalmology |
| 8 | دندان پزشکی | Dentistry |
| 9 | توان بخشی | Rehabilitation |
قابلیت‌های توریسم سلامت درایران:
ایران پس از کشور اردن بیشترین ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها را در حوزه گردشگری سلامت در بین کشورهای اسلامی دارد. همچنین از نظر تنوع اقلیمی و جاذبه‌های سیاحتی و زیارتی فراوان، کشورمان دارای پتانسیل خوبی برای جذب توریست‌های درمانی است.
ایران دارای ظرفیت‌های متعددی جهت جذب توریسم سلامت می‌باشد که از جمله آن‌ها می‌توان به چشمه‌های آب معدنی در اکثر استان‌های کشور، مناطق کویری در قم، بخش‌های درمانی ناباروری دریزد، دندانپزشکی، مراکز دیالیز و انواع جراحی‌های قلب، پلاستیک و چشم در مشهد و تهران اشاره نمود.
– استان های مستعد توریسم سلامت:
۱- استان تهران
در استان تهران مراکز زیر بیشترین فعالیت‌ها را در حوزه توریسم سلامت انجام می‌دهند:
• مرکز آموزشی ـ پژوهشی و درمانی سل و بیماری‌های ریوی دارآباد: یکی از بیمارستان‌های فعال در زمینه توریسم سلامت، مرکز آموزشی ـ پژوهشی و درمانی سل و بیماری‌های ریوی دارآباد (مسیح دانشوری) می‌باشد. بیماران ریوی یا مسلول کشورهای تاجیکستان، افغانستان، عراق و آذربایجان از مراجعان اصلی این مرکز هستند.
• بیمارستان پارس
• بیمارستان میلاد
• بیمارستان شهید هاشمی نژاد
۲- استان خراسان رضوی
در استان خراسان مراکز زیر بیشترین فعالیت‌ها را در حوزه توریسم سلامت انجام می‌دهند:
• کمیته توریسم درمانی خراسان رضوی: این کمیته در معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی خراسان رضوی تشکیل می‌شود. اعضای این کمیته عبارتند از: نماینده دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مدیر سازمان تأمین اجتماعی استان، یکی از اعضای دفاتر تخصصی واردکننده گردشگر درمانی، هتلدارانی که به صورت تخصصی در این مورد فعالیت می‌کنند و دو کارشناس متخصص در حوزه توریسم سلامت. عمل‌های جراحی چشم، پوست و زیبایی و همچنین جراحی قلب و ارتوپدی در مشهد و با هماهنگی این کمیته با هزینه‌هایی پایین‌تر از اروپا و در سطحی بسیار بالا انجام می‌شود.
• بیمارستان رضوی
• بیمارستان بنت الهدی
• بیمارستان امام رضا(ع)
۳- استان شیراز
• بیمارستان نمازی: این بیمارستان دارای استانداردهای لازم در گردشگری سلامت می‌باشد و توریست‌های درمانی از کشورهای همسایه به این بیمارستان مراجعه می‌کنند. از جمله بخش‌های این بیمارستان می‌توان به مرکز پیوند کبد، مرکز پیوند مغز استخوان و مرکز پیوند کلیه اشاره کرد.
• ستاد هماهنگی توریسم درمانی که در استان فارس (شیراز) تشکیل شده است.
۴- استان یزد
مرکز تحقیقات ناباروری دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی: این مرکز، اولین مرکز ناباروری در ایران به حساب می‌آید که به‌دلیل قیمت ارزان و برخورداری از فناوری روز دنیا، مخاطبان خاصی را از کشورهای منطقه جذب کرده است. این مرکز با ۲۰ تخت و ۲ اتاق عمل علاوه‌بر جذب بیماران ایرانی، گردشگرانی را از کشورهای کویت، عراق، امارات،آذربایجان، پاکستان و افغانستان پذیرفته است. این مرکز از سوی وزارت بهداشت بهعنوان قطب علمی درمان ناباروری شناخته شده است و بهعنوان ارزان‌ترین مرکز ارائه خدمات علمی ناباروری در خاورمیانه محسوب می‌شود که در عین حال امکانات ارائه شده در آن نیز با علم و فناوری روز دنیا برابری می‌کند. به گفته رئیس این مرکز، قیمت‌های این مرکز نسبت به دنیا، یک دهم و نسبت به تهران، یک پنجم می‌باشد.
۵- استان قم
• تنها قابلیت استان قم برای توریسم درمانی، کویر و آفتاب است. کمیته توریس درمانی استان قم در معاونت گردشگری اداره میراث فرهنگی قم در حال تشکیل می‌باشد.
۶- استان همدان
• رونق توریسم سلامت همدان در گرو طب دارویی این شهر است. حدود ۳۰۰ گونه گیاهی در همدان شناسایی شده است. از مزایای کشت گیاهان دارویی در این استان، نیاز آبی اندک، کوتاهی طول رشد و اثربخشی بسیار زیاد این گیاهان می‌باشد؛ که می‌توان با ترغیب کشاورزان به کاشت این گیاهان و ترغیب آن‌ها در رونق دادن به صنعت گردشگری، سطح زیر کشت این‌گونه‌های گیاهی را در افزایش داد.
۷- استان گلستان
• آب گرم روستای زیارت که در ۱۰ کیلومتری شهر گرگان در استان گلستان قرار دارد، بهعنوان یکی از ظرفیت‌های توسعه صنعت توریسم درمانی کشور محسوب می‌شود.
۸- استان خراسان جنوبی
• چشمه آب‌گرم لوت، چشمه آب‌ترش سرویشه و چشمه آب‌گرم ابراهیم رضا، که از خواص درمانی بسیار خوبی برخوردارند، تنها امید رونق توریسم سلامت استان خراسان جنوبی هستند. طرح‌های فراهم‌سازی امکانات توریسم درمانی در آب‌گرم لوت و آب‌ترش در حال انجام است و در آب‌گرم ابراهیم رضا در دست مطالعه است.
۹- استان خراسان شمالی
• چشمه‌های آب‌گرم ایوب پیغمبر، قراجه و مهمانک که دارای خواص درمانی بیماری‌های پوستی است، از جمله ظرفیت‌های کشور در حوزه توسعه توریسم سلامت در این منطقه است که هنوز اقدامی برای بهره‌برداری توریستی ـ درمانی از آن‌ها انجام نشده است.
۱۰- استان زنجان
• گیاهان دارویی و چشمه‌های آب معدنی ۲ قابلیت مهم برای رونق صنعت توریسم سلامت استان زنجان به حساب می‌آید.
۱۱- استان ایلام
• جوامع گیاهی نقش بسزایی در رونق توریسم سلامت استان ایلام دارند . ۳۰% از گونه‌های رشد یافته در استان ایلام، خواص دارویی و خوراکی دارند.